ورزش زورخانه ای از آیین های پهلوانی و ورزش های سنتی ایرانیان است
- فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای، میراث معنوی ایرانیان
ورزش زورخانه ای که نام دیگر آنکه ورزش تابستانی است نام مجموعه ای از حرکت های ورزشی با وسایل و بی وسایل است که در آن آداب و رسوم مخصوصی اجرا می شود که از ورزش های تاریخی و فرهنگی ایران شناخته می‌شود و از قدیم رواج داشته است.
- ورزش زورخانه ای چیست؟
ورزش زورخانه ای از آیین های پهلوانی و ورزش های سنتی ایرانیان است و مکانی که در آن به این ورزش می پردازند. مورخین معتقد اند که ۷۰۰ سال پیش محمود که معروف به پوریای ولی بوده است و در خوارزم زندگی می کرده زورخانه ها را به شکل امروزی در آورده است.
از گذشته‌های دور ورزش زورخانه ای به پهلوانی و جوانمردی اشاره داشته و اغلب کسانی که در زورخانه ها شرکت می کردند دارای خصوصیاتی مانند مروت و جوانمردی و پهلوانی بودند همچنین مرشد زورخانه در هنگام ورزش و برای تهیج ورزشکاران اشعار و داستان هایی آهنگین را همراه با ضرب زورخانه ای میخوانده و به خصوص دردهای جوانمردی و پهلوانی که بسیار با ارزش هستند اشاره می کند.
- تاریخچه ورزش زورخانه ای و پهلوانی
در گذشته های قدیم پهلوانان جزو ارزشمندترین طبقات اجتماعی به شمار می‌رفتند و آن ها پس از موبدان قرار داشتند. در آن دوران جنگاوری و رزم یکی از ارزش های باستانی به شمار می رفته و از آنجایی که پهلوانان به انواع فنون رزم تسلط داشته اند در بین عموم مردم بسیار محبوب بودند.
با گذشت زمان فنون رزمی با ورزش های تیمی آمیخته شدند و حالت نمایشی پیدا کردند بعد از آن با اضافه شدن اصول اخلاقی به این مجموعه باعث شد تا سبکی جدید به وجود بیاید که امروزه به آن آیین های پهلوانی و ورزش های باستانی می گویند.
در گذشته یک پهلوان نه تنها جنگ آوری ماهر و آزموده بوده است بلکه از لحاظ سطح معنوی روح نیز بسیار مسلط بوده است. از خصوصیات اخلاقی پهلوانان می‌توان به مهمان نوازی؛ جوانمردی؛ کمک به فقرا؛ دستگیری از ضعفا؛ فروتنی و گشاده رویی اشاره کرد.
ورزش های زورخانه ای, نقش اخلاق در ورزش زورخانه ای, تاریخچه ورزش زورخانه ای و پهلوانی
- اصطلاحات زورخانه ای
زورخانه به محلی گفته می‌شود که ورزشکاران در آن جمع می شوند و به اجرای آیین های پهلوانی و تمرین ورزش های باستانی مشغول می‌شوند. زورخانه دارای ساختمان منحصر به فردی است و سقفی گنبدی شکل دارد. زیر گنبد زورخانه محوطه ای چند ضلعی وجود دارد که اصلی ترین مکان برای تمرین و اجرای مراسم های زورخانه ای به شمار می آید. این محوطه که اغلب شش ضلعی است چند متر پایین تر از سطح زمین قرار دارد و به همین دلیل آن را گود می نامند.
زورخانه ها دری کوتاه دارند و این موضوع نشان دهنده فلسفه تواضع و فروتنی پهلوانان است به این صورت که در کوتاه باعث می شود که افراد هنگام ورود به زورخانه با قامتی خمیده و سر به زیر که نشانه ادب و تواضع است وارد زور خانه شوند.
از آنجایی که زورخانه ها فقط محلی برای آموزش و اجرای ورزش های باستانی نیستند بلکه به دلیل آموزه های معنوی که برای ورزشکاران خود دارند به مکانی مقدس و ویژه مبدل شده اند و دارای احترام زیادی است. از لحاظ ظاهر ساختمان زورخانه ها با معابد میترایی و مهراوه ها شباهت حیرت انگیزی دارد.
- قوانین و مقرات ورزش زورخانه ای
زورخانه ها قوانین و مقررات ویژه و مخصوص به خود دارند و هنگام حضور در زورخانه به سن و سال؛ اصل و نسب دینی و مراتب پهلوانی بسیار توجه می شود.
به طور مثال افرادی که سید و سادات هستند یعنی نسل شان به پیغمبر می رسد در زورخانه ها ارج و قرب و احترام بالایی دارند. همچنین به پهلوانان کهنه کار و میانسال پهلوان زنگی می گویند نیز احترام ویژه ای برای آن ها قائل می باشند.
در هر زورخانه یک مرشد و یک میاندار وجود دارد.
در گذشته به فردی که مسئولیت تربیت افراد را به عهده داشت مرشد می گفتند و پهلوانان زیر نظر مرشد و با یادگیری آموزه های او به مقام پهلوانی دست می یافتند. در گذشته همه امور زورخانه زیر نظر مرشد و طبق صلاحدید او صورت می گرفته اما امروزه به فردی که صدای خوبی دارد و با نوایی دلنشین اشعار پهلوانی را در زورخانه میخواند مرشد گفته می شود.
همچنین به جایگاهی که مرشد در آن می نشیند و بر کار ها نظارت می کند سَردَم می گویند. سردم جایگاهی است که قابل احترام و منزه است مرشد نیز با نشستن در سردم و با خواندن اشعار و ضرب گرفتن روی تنبک مراسم آیینی پهلوانان را به نظم می رساند.
در هر زورخانه یک مرشد و یک میاندار وجود دارد
شاید در فیلم ها دیده باشید که زنگ مخصوصی در جایگاه مرشد قرار دارد و او در مواقع خاص آن را به صدا در می آورد برای مثال هنگامی که پهلوانان بلند مرتبه به زورخانه وارد و یا خارج می شوند؛ مرشد در کنار خواندن شعرهای مخصوص و ضرب گرفتن زنگ را نیز برای ادای احترام به صدا درمی آورد.
هر زورخانه دارای یک پهلوان پیشکسوت و متبحر با عنوان میاندار است که در مرکز قرار می گیرد و همراه هماهنگی با مرشد تمرینات ورزشی ورزشکاران را به آن ها می دهد و خود نیز در میانه گود به اجرای آن حرکات می پردازد. از لحاظ تکنیکی می توان میاندار را مدیر اجرایی یک ورزش باستانی و مرشد را نیز در نقش فرمانده معرفی کرد.
در گذشته به ایرانیانی که تمام مراحل زورخانه را می گذراندند و به مقام پهلوانی متمایز می شدند گُردگ به معنی جوان گرد می گفتند. ورزش زورخانه ای برای ورزشکاران این رشته تنها یک روش برای داشتن سلامتی و اندام متناسب نیست بلکه وسیله ای است برای برقراری ارتباطی معنوی با پروردگار.
از نظر باستان شناسان ورزش زورخانه ای بسیار مقدس است و پهلوانان با شلوارهای گلدوزی شده و سنتی این ورزش را انجام می دهند تا هر چه بیشتر به خدای خود نزدیک تر شوند.
انواع ورزش زورخانه ای
- اقدامات و حرکت های اصلی در ورزش زورخانه ای
پهلوانان باستانی برای اینکه بتوانند وارد گود شوند که دقیقاً در مرکز زورخانه قرار دارد باید مراسمی را با دیگر ورزشکاران و به صورت مشترک انجام دهند.
حرکت پا زدن
ابتدا میاندار در میان گود نیز بعد و ورزشکاران دورتادور او قرار می گیرند برای شروع کردن پا زدن ابتدا بهای آرامی میزند که به آن پای نرم گفته می شود. نحوه انجام این حرکت به این صورت است که ورزشکار پنجه یکی از پاها را مقداری از زمین بلند می کند و سپس روی پنجه پای دیگر،خود را تکان میدهد و به آرامی عقب و جلو می رود. چهار نوع پا زدن در حرکات زورخانه ای وجود دارد.
پای اول یا پای چپ و راست
پایه جنگلی
پای تبریزی اول دوم و سوم
پای آخر
نحوه انجام پای جنگلی به این صورت است که ورزشکار روی هر دو پنجه ی پاهایش قرار می‌گیرد و همراه با آواز و صدای ضرب مرشد و به صورت هماهنگ یک بار سنگینی بدن خود را روی پای راست می‌اندازد و پای چپ را به سمت جلو پرتاب می کند و بار دیگر وزن بدن خود را روی پای چپ می‌اندازد و پای راست را به جلو پرتاب می‌کند این حرکت سریع و پی در پی انجام می شود.
حرکت چرخ زدن
اینه کرد به ۵ شکل صورت می گیرد.
چرخ جنگلی
چرخ تیز
چرخ سبک و چمنی
چرخ تک پر
چرخ سه تک پر
جالب اینجاست که مرشد برای هر یک از این چرخ ها آهنگ و ضرب ویژه‌ای دارد.
میل گرفتن
میل باستانی وسیله ایست به شکل کله قند از جنس چوب و توپر که کف آن گرد و هموار است و سر آن تخت یا گرد و از میان آن دسته ای به درازای ۱۵ سانتیمتر خارج می شود. وزن هر میل متفاوت است و از ۵ کیلوگرم تا ۴۰ کیلوگرم قابل استفاده است.
شنا رفتن
برای انجام حرکت شنا از تخته شنا استفاده می شود این تخته از جنس چوب و به درازای ۷۰ سانتی متر، پهنای ۷ سانتی متر و قطر ۲ سانتی متر است البته گاهی کوچکتر و بزرگتر از این اندازه نیست یافت می شود. تخته به وسیله دو پایه ذوزنقه ای شکل با ارتفاع ۴ سانتی متر، از زمین جدا شده است.
افراد در زورخانه درجات مختلفی دارند
- درجات در ورزش های زور خانه ای:
همانطور که گفته شد افراد در زورخانه درجات مختلفی دارند. این درجات نسبت به تعداد سال‌هایی است که ورزشکار در زورخانه ورزش می کند.
رتبه اول برای کسانی است که یک سال در زورخانه ورزش کرده اند هنگامی که این ورزشکار چرخ میزند مرشد برای او منکری می‌فرستد یعنی می گوید بر منکر علی لعنت و دیگر ورزشکاران می گویند بیش باد.
رتبه دوم برای کسانی است که بیش از سه سال در زورخانه ورزش کرده اند و هنگامی که ورزشکار در حال چرت زدن است مرشد برای او صلوات می فرستد.
رتبه سوم بعد از ۶ سال و زمانی که ورزشکار حداقل ۱۸ سال سن دارد به دست می آید در این زمان نیز هنگامی که ورزشکار از گود بالا می رود یا پایین می آید مرشد برایش صلوات می فرستد.
رتبه چهارم بعد از ۱۲ سال و با داشتن حداقل ۲۲ سال سن به دست می آید و هنگامی که ورزشکار از در داخل یا خارج می شود مرشد برای او صلوات می فرستد.
رتبه پنجم بعد از ۱۵ سال و داشتن حداقل ۲۵ سال سن به دست می آید و زمانی که ورزشکار در حال بالا یا پایین آمدن از گود است مرشد برای او ضرب می زند.
رتبه ششم بعد از ۱۸ سال و با داشتن حداقل ۲۸ سال سن به دست می آید و هنگامی که ورزشکار داخل یا خارج از زورخانه می شود مرشد برای او ضرب میزند.
رتبه هفتم بعد از ۲۴ سال ورزش کردن و با داشتن حداقل ۳۲ سال سن کسب می شود و هنگامی که ورزشکار در حال چرخ زدن است مرشد برای او زنگ می زند.
رتبه هشتم بعد از ۳۲ سال ورزش کردن و با داشتن حداقل ۴۲ سال سن به دست می آید و هنگامی که ورزشکار در حال بالا یا پایین آمدن از گود است، مرشد برای او زنگ را به صدا در می آورد.
رتبه نهم و آخرین رتبه بعد از ۴۵ سال ورزش کردن و با داشتن حداقل ۶۵ سال سن کسب می شود در این هنگام زمانی که ورزشکار در حال ورود یا خروج از خانه است مرشد برای او زنگ می زند. این ورزشکاران که با نام پهلوانان زنگی شناخته می شوند تعداد بسیار کمی از آنها در ایران وجود دارد.
